Artykuł opisuje procedurę możliwości ubiegania się o topień doktora z wolnej stopy (zaocznie, eksternistycznie)
Studia doktoranckie (trzeciego stopnia) trwają w Polsce zazwyczaj cztery lata i prowadzone są w trybie stacjonarnym i niestacjonarnym.
W ich trakcie otwierany jest przewód doktorski, którego efektem jest obrona i nadanie stopnia naukowego doktora.
Kwestie te regulują następujące akty prawne:
ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki, Dz. U. 2003, nr 65, poz. 595 z późn. zm.,
ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, Dz. U. 2005, nr 164, poz. 1365 z późn. zm.,
rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 22 września 2011 r. w sprawie szczegółowego trybu i warunków przeprowadzania czynności w przewodach doktorskich, w postępowaniu habilitacyjnym oraz w postępowaniu o nadanie tytułu profesora, Dz. U. 2011, nr 204, poz. 1200,
rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 14 września 2011 r. w sprawie wysokości i warunków wypłacania wynagrodzenia promotorowi oraz za recenzje i opinie w przewodzie doktorskim, postępowaniu habilitacyjnym oraz postępowaniu o nadanie tytułu profesora, Dz. U. 2011, nr 206, poz. 1219,
przepisy wewnętrzne uczelni (innych instytucji naukowych) regulujących zasady prowadzenia studiów doktorskich oraz ustalania opłat za nie.
Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki stopień naukowy doktora (i doktora habilitowanego) nadawany jest w jednostce organizacyjnej, która posiada uprawnienia do jego nadawania. W myśl art. 12 ust. 1 i 2. stopień doktora nadaje się osobie, która: 1) posiada tytuł zawodowy magistra, magistra inżyniera, lekarza lub inny równorzędny; 2) zdała egzaminy doktorskie z: nowożytnego języka obcego, dyscypliny podstawowej odpowiadającej zakresowi rozprawy doktorskiej, dyscypliny dodatkowej; 3) przedstawiła i obroniła rozprawę doktorską. Przewód doktorski przeprowadza i stopień nadaje:
1) w szkole wyższej rada wydziału lub rada innej jej jednostki administracyjnej; 2) w innej jednostce organizacyjnej – rada naukowa (art. 14 ust. 1 ustawy).
Dla osób chcących uzyskać stopień doktora na zasadzie „wolnej ręki / stopy” istotny jest zapis art. 11 powołanej ustawy, który stanowi, iż stopień doktora nadawany jest w drodze przewodu doktorskiego, wszczętego na wniosek osoby ubiegającej się o nadanie stopnia. Niezależnie od tego, ile trwają studia doktorskie ani w jakim trybie doktorant je odbywa, procedurę otwarcia przewodu „uruchamia” jego wniosek do rady wydziału (rady naukowej) w formie podania. Zawiera ono prośbę o:
otwarcie przewodu doktorskiego,
zatwierdzenie tematu (należy wpisać proponowany temat),
powołanie promotora rozprawy (należy podać nazwisko promotora).
Pozostałe niezbędne dokumenty do wniosku o otwarcie przewodu to:
odpis dyplomu magisterskiego,
opinia przyszłego promotora o kandydacie oraz jego zgoda na podjęcie się roli promotora rozprawy,
krótka koncepcja rozprawy,
życiorys naukowy oraz wykaz publikacji,
informację o przebiegu przewodu doktorskiego, jeżeli uprzednio kandydat ubiegał się o nadanie stopnia doktora,
kwestionariusz osobowy.
Rodzaj i forma niezbędnych dokumentów nie wymaga tu komentarza (zazwyczaj te informacje a dostępne na stronie uczelni), należy jednak zatrzymać się przy osobie promotora.
W praktyce studiów doktorskich, niezależnie czy stacjonarnych (asystenckich), czy niestacjonarnych, promotor pracuje
z doktorantem (za obopólną zgodą) od początku tych studiów, formalne jego uznanie następuję właśnie poprzez zgodę rady wydziału na otwarcie przewodu. Do rzadkości należą przypadki, gdy kierownikiem seminarium doktorskiego jest jeden samodzielny pracownik naukowy, a promotorem zostaje inny. Nie ma w tym miejscu też znaczenia osoba promotora pomocniczego.
Zakładając, że mamy już wybraną dyscyplinę, z której chcemy uzyskać doktorat, sformułowany temat rozprawy, a najlepiej już ją napisaną w całości lub części oraz przynajmniej jedną publikację, w celu uzyskania doktoratu z „wolnej ręki” należy znaleźć samodzielnego pracownika naukowego, który chce i może zostać promotorem rozprawy. Z wymogami prawa dla promotora można się zapoznać w wymienionych aktach prawnych, tutaj zajmujemy się poszukiwaniem promotora w określonej dziedzinie naukowej. Jeśli nie znamy uczelni (instytucji naukowej), która posiada uprawnienia do nadawania stopnia doktora w interesującej nas dziedzinie, to Centralna Komisja do spraw Stopni i Tytułów publikuje wykaz jednostek organizacyjnych uprawnionych do nadawania stopni naukowych oraz nazwy nadawanych stopni. Obecnie są to jednostki publiczne i niepubliczne.
Należy zatem dotrzeć do odpowiedniego samodzielnego pracownika naukowego (profesor zwyczajny, nadzwyczajny, profesor danej uczelni) i przekonać go, aby podjął się promowania naszej rozprawy. Jeśli nie jesteśmy znani tej osobie jako np. jego student czy seminarzysta ze studiów magisterskich lub w inny sposób przyszły promotor nie jest poinformowany o naszym dorobku i potencjale naukowym, należy go do siebie przekonać. Sposobów jest kilka i najlepiej, jeśli je połączyć:
1) interesujący temat rozprawy;
2) rozprawa napisana w całości lub znacznej części;
3) interesujące publikacje w czasopismach, monografiach itp.;
3) działalność naukowa, społeczna w towarzystwach, muzeach, galeriach – opracowanie katalogów, inwentarzy, archiwów itp.
Korzyścią dla promotora jest wynagrodzenie za promocję, ale chyba większą – dopisanie do dorobku kolejnego wypromowanego doktoranta. Profesor, który wyraża zgodę na podjęcie się roli promotora, przygotowuje pozytywną opinię dla rady wydziału. Tę pisemną zgodę i opinię składa się
z wymienionymi wyżej dokumentami w dziekanacie. Zwykle na najbliższym posiedzeniu rady wydziału zapada decyzja (poprzedzona dyskusją i głosowaniem) w sprawie otwarcia przewodu. Gdy rozprawa jest gotowa i wstępnie zaakceptowana przez promotora (bo to nie on decyduje o jej przyjęciu) rada wydziału na kolejnych posiedzeniach przyjmuje ja do recenzji, wyznacza recenzentów (dwóch lub trzech), wyznacza terminy egzaminów i obrony.
Niezależnie od czego, w jakim stopniu praca nad rozprawą jest zaawansowana, niezbędne są konsultacje z promotorem. Doktorant z „wolnej ręki” nie uczestniczy w seminariach, więc umawia się w terminach i miejscach uzgodnionych z promotorem. Od ilości i jakości napisanej pracy zależy, oczywiście, ilość spotkań, a tym samym czas do przedstawienia rozprawy radzie wydziału.
Koszty.
W uczelniach publicznych studia stacjonarne są bezpłatne (szczególnie, gdy jest się pracownikiem tej instytucji), niestacjonarne – płatne lub nie, np. w Uniwersytecie warszawskim bezpłatne, Uniwersytecie Śląskim płatne.
W uczelniach niepublicznych prowadzone są najczęściej studia doktoranckie niestacjonarne i są płatne (opłaty administracyjne, czesne, później opłata za czynności związane z przewodem doktorskim. Wkraczamy tu na grunt przepisów wewnęuczelni uchwalonych na podstawie wymienionych we wstępie ustaw i aktów wykonawczych. Należy przygotować się na następujące koszty: administracyjne, przeprowadzenia egzaminów doktorskich (egzamin z dyscypliny podstawowej, egzamin z dyscypliny dodatkowej, egzamin z języka nowożytnego, honorarium promotora, honoraria recenzentów (dwóch lub trzech), koszty delegacji recenzentów (możliwe też promotora), opłaty dyplomowe. Stawki procentowe honorariów określa rozporządzenie w sprawie wysokości i warunków wypłacania wynagrodzenia promotorowi oraz za recenzje i opinie w przewodzie doktorskim, postępowaniu habilitacyjnym oraz postępowaniu o nadanie tytułu profesora, koszty administracyjne, za egzaminy, wydanie dyplomu itp. określa odpowiednia uchwała uczelnia; racjonalność ustalania kwot przez władze uczelni reguluje art. 99 ust. 2-4 Prawa
o szkolnictwie wyższym. Koszt otwarcia przewodu waha się między 8,5 a 10 tys. zł (głównie zależy od opłat za recenzje, delegacje, czynności administracyjne). W praktyce trzeba się liczyć z tym, że będzie wymagane wpisowe na studia doktoranckie oraz opłata za przewód do zwiększona o 2-4 tys. W związku z tym, że doktorant z „wolnej ręki” nie płaci czesnego za seminaria doktorskie, a uczelnia chce sobie to zrekompensować.
Reasumując, podejmując decyzję o zrobieniu doktoratu z „wolnej ręki” najważniejsze i najtrudniejsze jest znalezienie promotora. Rada wydziału nie ingeruje ani w formę, ani ilość konsultacji. Natomiast może zgłosić uwagi do tematu rozprawy, koncepcji badań; po zdaniu egzaminów i otrzymaniu pozytywnych decyzji rada w drodze głosowania przyjmuje rozprawę, aprobuje obronę i nadaje stopień doktora; decyzja jest prawomocna.
www.doktoraty.com.pl
