Przewodnik Bieszczady nr 138842

"Prawdziwa podróż odkrywcza nie polega na szukaniu nowych lądów, lecz na nowym spojrzeniu."

Marcel Prous

Bieszczady są regionem o unikalnych walorach, obejmujących bogactwo przyrody, krajobrazu i zabytków historii. Mimo, że zajmują najbardziej peryferyjny obszar Polski cieszą się dużą popularnością i są odwiedzany znacznie liczniej, niżby to wynikało z jego oddalenia i zagospodarowania. Przyczyniła się do tego głównie oryginalna piękność Bieszczadów, ich pierwotna przyroda, względna bezludność i pewna moda.

Bieszczady w rozumieniu turystycznym tego terminu obejmują zarówno grzbiety właściwych Bieszczadów Zachodnich, jak i górzyste tereny położone dalej na północ po linię kolejową Zagórz- Krościenko.

Turystyka na tym obszarze, w ścisłym tego słowa znaczeniu, zaczęła się powoli rozwijać pod koniec okresu międzywojennego. Z powodu trudnej dostępności komunikacyjnej i znikomego zagospodarowania, przegrywała jednak konkurencje z atrakcyjniejszymi grupami górskimi Polski. (Krygowski W; Zarys dziejów polskiej turystyki górskiej; Warszawa 1973).

W tym czasie sławę najpopularniejszych szybowisk Polski zdobyła Ustianowa
i Bezmiechowa Pierwsi po wojnie turyści pojawili się w Bieszczadach na początku lat pięćdziesiątych. Zastali pustkę osadniczą, zarośnięte ścieżki, drogi i pola, zniszczone mosty. Spalone wsie były zaznaczone w krajobrazie tylko zdziczałymi sadami owocowymi, cerkwiami lub ich ruinami.

Po wojnie, do końca roku 1954 turystyka praktycznie nie istniała. Po walkach z UPA, zakończonych wysiedleniami ludności, w początku lat pięćdziesiątych góry zaczęły się powoli zaludniać, ale obowiązywał zakaz poruszania się obcych w szerokiej 20 kilometrowej strefie przygranicznej. Praktycznie uniemożliwiało to turystykę górską. Zakaz ten zniesiona na przełomie 1954 -55 roku.

Historia powojennej eksploracji Bieszczadów zaczyna się od Władysława Krygowskiego. To on latem 1954 roku wraz z Edwardem Moskałą wytyczył główny szlak czerwony od Komańczy po Halicz (1333). Władysław Krygowski był również autorem pierwszego po wojnie przewodnika po Bieszczadach. Zaraz potem pojawili się w Bieszczadach studenci. Kraina bieszczadzka intrygowała ludzi swą tajemniczością, bogactwem dziewiczej przyrody, kusiła nieprzetartymi szlakami. Turystyka tego okresu miała charakter odkrywczych wypraw. Od tamtej pory wiele się zmieniło. Bieszczady posiadają dobrze rozwiniętą sieć dróg samochodowych i kolej, otwarte przejście międzynarodowe w Krościenku co wpływa na ich dostępność komunikacyjną. Posiadają również ciągle rozwijającą się infrastrukturę turystyczną. Jeżeli do tego dodamy niezmiennie piękne środowisko to otrzymamy region o wymarzonych walorach turystycznych.

Na obszarze powiatu najczęściej zwiedzana jest najwyższa część Bieszczadów z grupą Halicza i Tarnicy , Połoniną Caryńską i pograniczny masyw Wielkiej Rawki, ze szczytem Krzemieniec ( Kremenaros ),gdzie stykają się granice Polski , Ukrainy i Słowacji. W miejscu tym postawiono kamienny obelisk i jest ono celem wędrówki wielu wycieczek.

Głównymi walorami tego regionu są pasma górskie o dużych wysokościach względnych
i bezwzględnych, osiągających kulminacje w Tarnicy (1346 m npm ), najwyższym szczycie

Bieszczadów. Ustawiony tu w 1987 r. Żelazny krzyż upamiętnia pobyt i wyjście na szczyt
w dniu 5 sierpnia 1953 r. Karola Wojtyły, a w 1997 r. odsłonięto tablicę z okazji jego pielgrzymki, już jako papieża Jana Pawła II.

Bieszczady są jednym z najbardziej atrakcyjnych turystycznie rejonów Polski - zdanie to pojawia się we wstępach niemal wszystkich prac poruszających zagadnienia turystyki tego obszaru Polski. Na pytanie, co najbardziej podoba się w Bieszczadach, turyści najczęściej odpowiadają, że dzika przyroda w rozumieniu - nie przekształcona przez człowieka. Rzeczywiście, dziś wędrując po Bieszczadach, trudno sobie wyobrazić, że jeszcze na początku naszego wieku doliny rzek i potoków były przeludnione (na przykład w dolinie Wołosatki mieszkało 2500 osób). Wszystkie obecne łąki były wykorzystywane jako pola uprawne lub pastwiska dla bydła, a na połoninach królowali pasterze owiec. Bezpośrednią przyczyną powrotu bieszczadzkiej przyrody do stanu "dzikości" były wysiedlenia mieszkającej tu ludności bojkowskiej przeprowadzone w ramach akcji "Wisła" w 1947 roku. Rozpoczął się wtedy proces wtórnej sukcesji lasu i renaturalizacji tutejszej przyrody.

W latach powojennych pojawiały się różne koncepcje zagospodarowania Bieszczadów. Lata sześćdziesiąte i siedemdziesiąte to okres intensywnego zagospodarowania turystycznego. Bieszczady były wtedy jakby substytutem utraconej Huculszczyzny, najbardziej, oprócz Tatr, obrosłymi legendą górami Polski. W tym czasie powszechnym zjawiskiem stał się masowy ruch turystyczny: wycieczki pracownicze, obozy i rajdy studenckie, liczące od kilkudziesięciu do kilkuset osób. Jednocześnie doliny Bieszczadów stały się polem eksperymentów hodowlanych socjalistycznej gospodarki, co znacznie wpłynęło na stan środowiska. Lasy wykorzystywane były jako tereny łowieckie dla dygnitarzy z kraju i zagranicy.

W latach siedemdziesiątych pojawiła się koncepcja urządzenia w Bieszczadach "rezerwatu turystycznego", czyli terenu przeznaczonego wyłączne dla swobodnego poruszania się turystów pieszych, objętego zakazem inwestycji związanych z turystyką masową, funkcjami produkcyjnymi terenu itp. oraz wjazdu pojazdów mechanicznych. W tym czasie jednak tereny Bieszczadów, które mogłyby zostać wyznaczone jako strefa uprawiania turystyki kwalifikowanej, coraz bardziej się kurczyły. Pierwszym krokiem ku cywilizacji tych gór było wybudowanie w 1962 roku Dużej Obwodnicy Bieszczadzkiej. Za tą inwestycją pojawiły się dalsze, w wyniku czego dziś można już dojechać drogą asfaltową do niemal każdego zamieszkanego miejsca w Bieszczadach. W tym czasie rozpoczęto również inwestowanie w obiekty specjalizujące się w turystyce masowej. Na szczęście fundusze na tego typu inwestycje wkrótce się skończyły, dlatego nie zabudowano tego rodzaju obiektami całych gór. W takiej sytuacji pomysł urządzenia "rezerwatu turystycznego" w Bieszczadach upadł ze względu na zbyt małe rozmiary obszaru poddawanego użytkowaniu w stosunku do ewentualnej liczby osób odwiedzających go.

Pod koniec lat osiemdziesiątych pojawiła się koncepcja urządzenia w Bieszczadach narciarskiej stacji klimatycznej: wybudowania wyciągów narciarskich oraz bazy noclegowej. Projekt ten upadł między innymi z powodów klimatycznych, gdyż zauważono, że nie wszystkie zimy w Bieszczadach są na tyle śnieżne, by została zapewniona opłacalność utrzymywania infrastruktury narciarskiej.

Był to również okres upadku dotychczas proponowanych form wykorzystania rolniczego tych terenów. Wraz z bankructwem PGR-ów polepszył się stan przyrody Bieszczadów.

Bieszczadzki Park Narodowy utworzony w 1973 roku początkowo obejmował niewielki obszar. Dopiero lata 1989 - 93 przyniosły zmiany w systemie ochrony przyrody w Bieszczadach. Powiększono wtedy Bieszczadzki Park Narodowy oraz utworzono system otaczających go parków krajobrazowych. Wtedy powstał również Międzynarodowy Rezerwat Biosfery "Karpaty Wschodnie" obejmujący najcenniejsze przyrodniczo przygraniczne tereny trzech sąsiadujących ze sobą krajów:

* Bieszczadzki Park Narodowy oraz Parki Krajobrazowe"Doliny Sanu" i "Ciśniańsko - Wetliński" po stronie polskiej;

* Park Narodowy "Połoniny" po stronie słowackiej;

* "Użocki Park Narodowy" wraz z Nadsańskim Obszarem Chronionym po stronie ukraińskiej.

Rezerwat Biosfery został objęty programem UNESCO "Człowiek i Biosfera".

W ramach opracowywania Planu Ochrony BPN powstał obecnie obowiązujący Plan Zagospodarowania Bieszczadzkiego Parku Narodowego i otuliny. Obszar ten podzielony został na strefy turystyki kwalifikowanej, pobytowej oraz sanatoryjnej. Wyznaczone zostały też obszary ścisłej ochrony walorów przyrodniczych oraz strefy, w których dopuszcza się uprawianie poszczególnych form turystyki. W najbliższych latach planowane jest powiększenie obszaru Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Jego granice będą przebiegać od zachodu doliną Solinki, a od północy grzbietem Otrytu.

Funkcje turystyki w Bieszczadach w kontekście projektowanego szlaku.

Turystyka, jako wielowymiarowe i dynamiczne zjawisko współczesnej kultury bytowania społeczeństw, znajduje odzwierciedle­nie w różnych sferach życia: społecznej, psychologicznej, kulturowej, przestrzennej i ekonomicznej. Przypisuje się jej wiele funkcji. Badania naukowe wskazują, że turystyka jest w stanie oddziaływać na bardzo wiele sfer życia współczesnego człowieka. Geografowie udowodnili, że jest zjawiskiem zdolnym do przekształceń środowiska przyrodniczego, ekonomiści - że oddziaływuje prawie na całą gospodarkę, socjologowie wskazują, że w istotny sposób wpływa na kulturę, a psychologowie dodają, że wpływa również na ludzi, i to zarówno na samych turystów, jak i na mieszkańców terenów recepcyjnych. Warto zaznaczyć, że turystyka powoduje również wiele zmian
w obszarach emisji ruchu turystycznego.

Okazuje się, że każda z funkcji turystyki, o której mówi W. Gaworecki może mieć charakter pozytywny jak również może mieć charakter dysfunkcyjny (Alejziak W.,2000).

Warto przeanalizować funkcje turystyki w Bieszczadach oraz dokonać oceny czy projektowany "Szlak handlu winem" będzie stanowić pozytywną funkcje turystyki.

Funkcja wypoczynkowa, na którą składają się wypoczynek, rozrywka i rozwój osobowości dąży do zaspokojenia potrzeb związanych z odnową sił fizycznych
i psychicznych. Wypoczynek stanowi integralną część funkcjonowania każdego organizmu, jest jedną z głównych potrzeb życiowych każdego człowieka. Szczególnie w dobie XXI w. człowiek wypełniać musi wiele ról w życiu osobistym i zawodowym. Aby były one efektywnie wykonywane niezbędny jest szeroko rozumiany wypoczynek, który powinien służyć podnoszeniu sprawności fizycznej, profilaktyce zdrowotnej oraz rozwojowi osobowości. Turystyka oprócz wypoczynku fizycznego jest także środkiem wzmacniającym poczucie wewnętrznej kontroli i osobistego wpływu na własne życie. W realiach współczesnego świata, oprócz zmęcze­nia pracą zawodową, człowiek coraz częściej traci poczucie panowania nad procesami, w których na co dzień uczestniczy, przez co narażony jest na frustrację, konflikty z otoczeniem i samym sobą. Wyjazd tury­styczny znakomicie sprzyja ogólnemu odprężeniu i przywracaniu rów­nowagi psychofizycznej. Wypoczynkową funkcja turystyki jest ważna nie tylko z punktu widzenia pojedynczego człowieka. Brak właściwie zorganizowanego wypoczynku, zmniejsza wydajność i efektywność pracy, powodując straty zarówno w pojedynczych przedsiębiorstwach, jak i całej gospodarce. W tym znaczeniu, funkcja wypoczynkowa oka­zuje się być także stymulatorem ogólnie pojmowanego rozwoju. Stwier­dzenie to jest tym bardziej ważne, że między rozwojem społeczno­gospodarczym, a wypoczynkową funkcją turystyki zachodzi dodatnie sprzężenie zwrotne.
Im wyższy jest poziom rozwoju danego kraju, tym lepiej realizowana jest wypoczynkowa funkcja turystyki (Alejziak W., 2000).

Funkcja ta w Bieszczadach stanowi przewodni motyw przyjazdów turystycznych. Obszar górski, jeden z najczystszych regionów Polski, wchodzący w skład Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery Karpaty Wschodnie (szerzej walory turystyczne opisane zostały w rozdziale I), stanowi doskonałe miejsce do realizacji funkcji wypoczynkowej.

Fot. 4. Węzeł szlaków na Połoninie Wetlińskiej (1253m n.p.m.).

Źródło: ze zbiorów autora

Funcja zdrowotna, powiązana jest z funkcją wypoczynkową gdzie motyw zdrowotny traktowany jest nadrzędnie przed rozrywką czy odpoczynkiem. Wiązie się ona z profilaktyką jak również z rehabilitacją zdrowotną. Rozwój cywilizacji coraz bardziej oddala człowieka od natury, powoduje wiele tzw. chorób cywilizacyjnych oraz stresy, które stanowią realne i coraz większe zagrożenie dla jego zdrowia. Należy pamiętać o tym, że zdrowie to nie tylko brak choroby, ale także ogólnie dobre samopoczucie.

Turystyka ma wszechstronne możliwości oddziaływania na zdrowie człowieka. Jednak do turystyki zdrowotnej należy zaliczyć te formy wyjazdów, w których cele zdrowotne są dominujące lub przynajmniej równorzędne z pozostałymi. Aby można było mówić
o zdrowotnych funkcjach turystyki, miejsce wypoczynku musi posiadać odpowiednie walory środowiska przyrodniczego: czyste powietrze, dobry klimat, wody mineralne itp.

Bieszczady w tym względzie odpowiadają wszystkim wymogą turystyki zdrowotnej, zważywszy na fakt czystości tego obszaru (szerzej opisano w rozdziale I) oraz występowaniu wód mineralnych m.in. w uzdrowisku Polańczyk, Rabem i Komańczy.

Funkcja wychowawcza, jest najważniejszą z funkcji turystyki gdyż wywiera ogromne znaczenie w procesie kształtowania osobowości człowieka i przygotowania go do życia w społeczeństwie. W miarę dorastania, człowiek wkracza w kolejne grupy społeczne oraz przy­swaja sobie określone role społeczne, które w tych grupach musi peł­nić. Turystyka już ze swej istoty, stwarza wiele możliwości oddziały­wania na osobowość człowieka. Z jej uprawianiem łączą się bowiem takie cechy, jak: aktywność, wspólnota przeżyć, więzy koleżeństwa, odpowiedzialność, odwaga, zaradność itp. Kształtują one cechy oso­bowości
i postawy społecznie pożądane, czyniąc z turystyki ważny element w bardzo skomplikowanym procesie wychowania oraz przy­gotowania człowieka do życia w społeczeństwie. Dzięki turystyce wchodzimy przecież w bezpośred­ni kontakt z przyrodą
i kulturą odwiedzanych terenów co powoduje, że oddziaływanie wychowawcze obserwowanych rzeczy i zjawisk nabiera szczególnego charakteru. Turystyka kształtuje emocje i uczu­cia, dostarcza niezapomnianych przeżyć, uwrażliwia na piękno, uczy tolerancji wobec odmiennych poglądów oraz szacunku do tego, co różni ludzi.

Z wychowawczego punktu widzenia, najcenniejszy jest jednak kontakt z ludźmi. Każdy z nas doświadczył pewnie niejednokrotnie tego, jak silnie łączą wspólne przeżycia, wspólnie spędzone waka­cje, górskie wędrówki, itp. W czasie takich wyjazdów mamy możli­wość zaobserwowania tego, czego nie widzimy na co dzień. Zdarza się, że turystyka pozwala niektórym osobom, które wcześniej były niedoceniane, na odnalezienie swojego miejsce
w grupie rówieśni­czej (np. jako znakomity organizator, wytrawny piechur, "ktoś kto dobrze gra na gitarze", czy też jako tzw. "dusza towarzystwa"). W czasie imprez turystycznych często dochodzi do powstawania no­wego systemu zależności społecznych. Jednym z nich jest zjawisko "odwrócenia piramidy społecznej", kiedy to - na przykład z racji większych umiejętności turystycznych - wyższą pozycję w grupie uzyskuje nie dyrektor, lecz jego podwładny, nie profesor, lecz jego uczeń. Zdarza się, że nieformalne więzi powstałe w okresie waka­cji, nie tracą całkowicie na znaczeniu nawet po powrocie do co­dziennego rytmu życia (Alejziak W., 2000).

Turystyka może być lekcją odpowiedzialności za siebie i za in­nych. Potrzeba akceptacji mobilizuje do pracy nad samym sobą. Tu­rystyka stwarza wiele okazji do sprawdzenia się, pokonania trudno­ści, uczy adaptacji do nowych warunków i okoliczności. Jest to bardzo ważne wobec dynamiki przemian, jakie dokonują się współcześnie. Wychowawcze zadania i możliwości turystyki wykraczają poza tradycyjne środowisko wychowawcze.

Bieszczady, w aspekcie, jakim jest wychowanie, szczególnie ludzi młodych mają bardzo wiele do zaoferowania. Są to góry, o których Jan Paweł II powiedział, że "są swego rodzaju szkołą życia, w której uczymy się wzajemnie pomagać w trudnych sytuacjach, dzielić się tym, co mamy i wspólnie podziwiać dzieło Boga jakim są góry."

Funkcja kształceniowa, zwana również poznawczą jest jedną z najważniejszych funkcji współczesnej turystyki. Pozwala ona zaspokoić jedną z najważniejszych potrzeb człowieka, jaką jest nigdy do końca niezaspokojona ciekawość człowieka. Istotę tej funkcji
w pełni oddaje powiedzenie, że "podrożę kształcą". Turystyka uczy (poszerza wiedzę) oraz przysparza wielu umiejętności praktycznych. Człowiek od zawsze miał największe zaufanie do tego czego dotknął, sam zobaczył czy przeżył. Funkcja kształceniowa najbardziej stymuluje aktywność intelektualną turystów. Kształceniowa funkcja turystyki najpełniejszy wyraz znajdu­je w turystyce krajoznawczej. Nie bez przyczyny bardzo często turystyka bywa utożsamiana z krajoznawstwem, co przejawia się między innymi w określeniu "działalność krajoznawczo-turystycz­na", lub "turystyczno-krajoznawcza" oraz fakcie, że oba człony tego złożonego przymiotnika uznawane są za równorzędne. Funkcję kształceniową turystyki można także odnieść do ludności terenów odwiedzanych, która uczy się od turystów wielu nowych rzeczy. Pod wpływem ruchu turystycznego wśród mieszkańców wzrasta świadomość znaczenia wykształcenia oraz rodzi się motywacja do podnoszenia swoich kwalifikacji.

Bieszczady również w sensie poznawczym oferują niezwykle wiele, część zagadnień poznawczych została zaprezentowana w rozdziałach poświęconych atrakcyjności geograficzno- przyrodniczej oraz historycznej. Jest to zaledwie niewielka część zagadnień jakie oferują Bieszczady. Jest to obszar o ciekawej i burzliwej historii, zamieszkiwany przez wieloetniczną społeczność o niezwykle ciekawej kulturze oraz jeden z najcenniejszych przyrodniczo obszarów Polski.

Funkcja edukacji kulturowej, Również w przypadku tej funkcji turystyki mamy
do czynienia z sytuacją, w której oba zjawiska (tj. kultura i turystyka) cechuje silna wzajemna zależność. Turystyka stwarza szerokie możliwości promowania wartości kulturowych

i kultywowania dziedzictwa prze­szłości. Nie tylko popularyzuje dobra kultury: ale także chroni je i wzbogaca. Stanowi także ważną podbudowę ekonomiczną dla za­chowania dziedzictwa przeszłości. Z drugiej strony również kultura - będąc jednym z podstawowych elementów w strukturze motywa­cji turystycznych - inspiruje i promuje rozwój turystyki. Wśród wielu innych sposobów edukacji kulturowej społeczeństwa, turystyka zaj­muje pozycję szczególną. Jest swoistym "oknem na świat", przez które można dostrzec bogactwo

i różnorodność kultur. Poprzez podróże możemy poznać różne formy kultów religijnych, rozmaite style archi­tektoniczne, malarstwo, rzeźbę, literaturę, muzykę i wiele innych elementów kultury. Są one uwidocznione nie tylko w zabytkach (świąty­niach, muzeach), ale także w nowoczesnych rozwiązaniach architektonicznych i przemysłowych. Możemy poznać takie różno­rodność obyczajów, ubiorów, stylów życia. Poznając to zróżnicowa­nie, turysta nie tylko przyzwyczaja się do odmienności, ale także uczy się wychodzić poza własne stereotypy myślenia i kryteria estetyczne. Często dopiero w czasie podróży dochodzi do przekonania, że po­znawana kultura nie jest ani gorsza ani lepsza - jest po prostu inna. Funkcja edukacji kulturowej nie dotyczy tylko turystów. Nawet ci, którzy nie uczestniczą w wyjazdach, dzięki powracającym z nich tu­rystom - którzy w roli "naocznych świadków" przekazują im swoje spostrzeżenia - mają możliwość zapoznania się z kulturami innych społeczeństw. Turystyka, która - jak pisze K. Przecławski - jest zetknięciem kultur, w szczególny sposób wpływa na edukację kultu­rową ludności w obszarach recepcyjnych.

Najbardziej uwidacznia się w przypadku turystyki międzynarodowej, zwłaszcza gdy mamy do czynienia z dużym dystansem kulturowym po­między kulturą kraju, z którego pochodzi turysta, a kulturą kraju odwie­dzanego. Im większy jest ten dystans, tym głębsze
są skutki i przemiany społeczno-kulturowe wywołane przez turystykę. Jednak funkcja eduka­cji kulturowej nie dotyczy tylko turystyki międzynarodowej. W pełni uwidacznia się także w przypadku turystyki krajowej, gdzie dochodzi do spotkania kultur z różnych regionów danego kraju, kultury miejskiej z wiejską itd. Elementy kultury są obecne w niemal wszystkich rodzajach i formach współczesnej turystyki. Jest wiele dowodów na to, że turystyka jest swoistym nośnikiem wartości kulturowych. Człowiek współczesny staje się dziś bardziej niż kiedykolwiek wcześniej "obywatelem świata", a jednocześnie świat staje się "ojczyzną każdego człowieka". Widząc turystów uczestniczących w lokalnych imprezach kulturalnych, miesz­kańcy sami starają się również w nich uczestniczyć. Rozwój turystyki przyczynia się do wzrostu zainteresowania własnym dziedzictwem kul­turowym oraz troski o zachowanie walorów kulturowych. Ludność miej­scową zaczyna interesować się własną historią i kulturą, które pragnie lepiej poznać. Sprzyja to rozwojowi kultury regionalnej, pielęgnowaniu folkloru, rozwojowi sztuki ludowej, rzemiosła artystycznego, tworzeniu skansenów, regionalnych muzeów, pielęgnacji języka itp.

Bieszczady, w tym względzie są również obszarem niezwykle cennym gdyż posiadają wszystkie wymienione wyżej cechy edukacji kulturowej. Można wyliczać dorobek materialny, duchowy i całe dziedzictwo kulturowe, jakie zachowało się w Bieszczadach, jednak podkreślić należy związek funkcji edukacji kulturowej z koncepcja utworzenia szlaku kulturowego. Koncepcja utworzenia tego szlaku odnosi się bezpośrednio do funkcji edukacji kulturowej, gdyż celem przewodnim tego planu jest nawiązanie do aspektów historycznych oraz przywołanie szeroko rozumianej kultury spożywania wina wraz z całym mechanizmem produkcyjnym i handlowym jaki towarzyszył ówczesnej kulturze w tym zakresie.

Funkcja ekonomiczna, wiąże się z wydatkami turystów oraz z napływem pieniądza do regionów recepcyjnych. W ten sposób można najkrócej i nieprecyzyjnie wyjaśnić sedno
tej funkcji. Funkcja ta ma swoje odzwierciedlenie w gospodarce regionalnej oraz krajowej
a związana jest bezpośrednio z ekonomicznymi skutkami turystyki. Zagadnienie tej funkcji jest stosunkowo szerokie natomiast odnosząc ja do Bieszczadów ma ona znaczenie znacznie węższe, lokalne. Funkcja ta odnosi się do relacji pomiędzy popytem i podażą na dobra i usługi turystyczne czego efektem jest napływ pieniądza z zewnątrz, a tym samym polepszanie się sytuacji gospodarczej tego obszaru. Funkcja ta stanowi elementarne znaczenie nie tyle dla samych turystów, co dla ludzi pracujących w branży turystycznej, dla których turystyka jest źródłem dochodów.

W Bieszczadach funkcja ta ma również poważne znaczenie i uzależniona jest głównie od dwóch czynników, jakimi są: wielkość ruchu turystycznego oraz charakter tego ruchu
w sensie motywów podróżowania i zasobności portfela turystów. Aby zwiększyć ruch turystyczny należy stworzyć bądź udoskonalić produkty turystyczne, naprzeciw czemu wychodzi prezentowana koncepcja utworzenia szlaku kulturowego, który ma stanowić główny produkt turystyczny dla turystów zagranicznych, których jednocześnie cechuje większa zasobność portfela od Polaków. Również w sensie ekonomicznym szlak miałby niezwykle ważne znaczenie.

Funkcja etniczna, turystyki kształtuje się na podstawie historycznych i kulturowych związków, jakie zachodzą między obszarami emisji i recepcji ruchu turystycznego. Wyrażają one tendencję do poszukiwa­nia przez turystów własnych "korzeni". Jest to szczególnie istotne dla ludzi żyjących poza granicami swojego ojczystego kraju. Turystyka etniczna dotyczy przede wszystkim podróży zagranicznych. Odwiedzenie kraju ojczystego, w tym zwłaszcza kontakt z rodziną i przyjaciółmi, stanowią okazję do wielu wzruszeń i zawsze są niezapomnianym przeżyciem. Możliwości jakie stwarza ten rodzaj turystyki dla emigrantów, nie dają się zastąpić kontaktem listownym, czy telefo­nicznym. Podobne wrażenia towarzyszą przyjazdom emigrantów do krajów, w których żyli ich przodkowie. Turystyka etniczna spełnia nie­zwykle ważną rolę wychowawczą oraz przyczynia się do zwiększenia świadomości narodowej jej uczestników.

Punktem wyjścia do refleksji na temat etnicznej funkcji turystyki jest zjawisko diaspory, czyli rozproszenia danej narodowości na obczyźnie. Ma ono dwa źródła: emigrację ludności z własnej ojczyzny oraz powsta­nie mniejszości narodowych w wyniku zmiany granic państwowych. Zja­wisku diaspory zwykle towarzyszy proces kształtowania się grup etnicz­nych. Te specyficzne zbiorowości społeczne cechuje określony rodzaj wię­zi, wynikający z poczucia wspólnego pochodzenia, dziedzictwa kulturo­wego i historycznego, języka itd. Turystyka może być nie tylko ważnym instrumentem w procesie umacniania tożsamości takich grup, lecz także naturalnej jedności wspólnot narodowych. Rozwojowi turystyki etnicznej sprzyja kultywowanie odrębności kulturowej oraz ożywione kontakty
z krajem pochodzenia. Ważna jest także wewnętrzna organizacja grup et­nicznych. Na przykład doskonale rozwijająca się turystyka etniczna z Izra­ela do Polski, to w dużej mierze efekt działalności ponad 200 organizacji żydowskich, zrzeszających ludzi deklarujących polski rodowód. (Alejziak W., 2000)

Bieszczady tym względzie mają również wielkie możliwości szczególnie związane z historią eksterminacji ludności, wysiedleń w czasie II wojny światowej oraz akcji "Wisła" oraz przesiedleń w ramach tzw. akcji "regulacji granic" z 1951r. Bieszczady, o których mówiono, że są przeludnione praktycznie po 1947 r. opustoszały (szerzej w rozdziale II). Aby wykorzystać te bolesne momenty historii do rozwoju turystyki należy przede wszystkim powołać odpowiednie organizacje oraz starać się właściwie wypromować region. Projektowany szlak kulturowy na odcinku bieszczadzkim również nawiązywał będzie do tamtych wydarzeń i może pośrednio związany z turystyką etniczną może przyciągać turystów, którzy mają w Bieszczadach czy na całym odcinku węgiersko- polskim tego szlaku swoje korzenie.

Funkcja kształtowania świadomości ekologicznej

- specyfika turystyki,
w porównaniu z innymi rodzajami działalno­ści gospodarczej, polega między innymi na szczególnym sposobie korzystania z jednego z trzech podstawowych czynników wytwórczych, jakim oprócz pracy i kapitału jest środowisko przyrodnicze. Zależność turystyki od środowiska jest dużo większa, niż w przypadku innych dziedzin gospodarki. Rozwój turystyki, za­równo w układzie globalnym jak i lokalnym, determinowany jest przez wiele czynników. Jednak to właśnie naturalne walory stanowią zasad­niczy element podaży turystycznej, do którego zazwyczaj dostoso­wuje się pozostałe jej elementy. Środowisko stanowi podstawowy su­rowiec dla przemysłu turystycznego. Dlatego też, bardzo niekorzystną tendencją jest zmniejszanie się obszarów, które stanowią efektywnie wykorzystywane lub potencjalne tereny służące wypoczynkowi i tu­rystyce. Niestety pewien udział w degradacji środowiska ma również przemysł turystyczny. Często zresztą, w sposób pośredni, sam się do tego przyznaje, kiedy reklamując nowe produkty zachwala ich dziewiczość oraz przyznaje, że nie zostały jeszcze skażone przez turystykę. Problem środowiska przyrodniczego
i społecznego należy do naj­ważniejszych zagadnień współczesnego życia, turyści, organizatorzy i świadczący usługi turystyczne powinni mieć właściwy stosunek do narastających problemów środowiska, trzeba zmniejszyć różnice między świadomością ekologiczną a postępowaniem ekologicznym podmiotów turystycznych. Turystyka w pewnym sensie dała początek, a na pewno w znacz­nym stopniu przyczyniła się do rozwoju całego ruchu ochrony środo­wiska, bowiem to właśnie prekursorzy turystyki należeli do inicjato­rów tworzenia pierwszych parków narodowych, rezerwatów i stref chronionego krajobrazu. Obecnie jednak między rozwojem turystyki a ochroną środowiska coraz częściej dochodzi do kolizji interesów.

Funkcja kształtowania świadomości ekologicznej w Bieszczadach prezentuje się nadzwyczaj korzystnie, gdyż jest to jeden z najcenniejszych przyrodniczo obszarów Polski i Europy. Bieszczadzki Park Narodowy jest trzecim, co do wielkości parkiem narodowym w Polsce, wchodzi w skład Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery Karpaty Wschodnie, którego jest trzonem oraz został wyróżniony certyfikatem PAN Prak'su jako jedyny park w Polsce (szerzej w rozdziale I) (Alejziak W. 2000).

Funkcja polityczna, ma niezwykle szerokie znaczenie a odnosi się do wielu kwestii związanych z podróżowaniem i turystyką, m.in.: przepisy paszportowe, wizowe, celne, dewizowe. Natomiast odnosi się również do kształtowania wizerunku danego kraju na zewnątrz oraz służy nawiązywaniu współpracy międzypaństwowej.

Zestawiając tą funkcję do projektowanego szlaku, w jakimś sensie będzie miał on charakter polityczny gdyż przebiegać będzie przez Węgry, Słowację oraz Polskę. Stanowić będzie niewątpliwie łącznik w sensie turystycznym pomiędzy tymi krajami. Wpisywać się będzie w politykę łączenia oraz współpracy w obrębie Euroregionu Karpaty, jak również w tendencje współczesnej Europy, która dąży do coraz większej integracji na różnych płaszczyznach życia. Turystyka powinna pomagać przezwyciężać bariery narodowościowe, etniczne jak również kulturowe w osiąganiu celów politycznych, obustronnie korzystnych.

Reasumując "Szlak handlu winem" z Węgier do Polski przez Bieszczady łączy w sobie funkcje wypoczynkową, zdrowotną, wychowawczą, kształceniową, edukacji kulturowej, ekonomiczną, etniczną, kształtowania świadomości ekologicznej oraz funkcję polityczną turystyki. Są to niemalże wszystkie funkcje turystyki wyodrębnione przez Gaworeckiego oprócz funkcji miastotwórczej, co świadczy o niezwykle dużym potencjale turystycznym regionu jak również ukazuje wielowymiarowość i bogactwo w zakresie projektowanego szlaku.

Formy turystyki preferowane przez Bieszczadzki Park Narodowy

Turystyka jest nową drogą ekorozwoju gmin Bieszczadzkich, zastępującą funkcje rolnicze i produkcyjne terenu. Stąd nastawienie na organizację sieci turystycznej we wsiach w strefie dopuszczonej do zagospodarowania - w projektowanej otulinie BPN. Ludność miejscowa przestawiłaby się w ten sposób na obsługę turystyki łagodnej - wypoczynku w warunkach, w jakich żyją i pracują stali mieszkańcy (Bieszczadów) z preferencją dla obsługi turystyki kwalifikowanej i agroturystyki.

Formy turystyki popierane przez BdPN

Turystyka kontemplacyjna - wędrowanie w skupieniu po specjalnie wyznaczonych szlakach i ścieżkach dydaktycznych, bez ingerowania w otaczającą naturę, w celu głębszego poznania, z udziałem intelektu i na drodze intuicyjnej, piękna krajobrazu, osobliwości przyrody oraz stymulowania wpływu na równowagę psychiczną i somatyczną. Mogą to być wędrówki piesze i narciarskie.

Baza do obsługi turystyki konnej może być sytuowana tylko w otulinie Parku. Na terenie Parku przewiduje się jedynie hodowlę zachowawczą (40 koni) w stadninie, której właścicielem jest BPN w Wołosatym. Przewiduje się dwa szlaki konne prowadzące dolinami i jeden wysokogórski (przez przeł. Orłowicza na Poł. Wetlińskiej).

Bardzo wartościową formą jest turystyka edukacyjna. Przewiduje się utworzenie w sumie 11 ścieżek edukacyjnych, w tym 9 dostępnych dla przeciętnego turysty. Będzie się on poruszał po nich czerpiąc wiedzę ze specjalnie wydanego w tym celu przewodnika. Oprócz tego bazę dla tej formy turystyki stanowią: punkty informacyjne, ośrodki szkoleniowe oraz muzeum przyrodnicze BdPN. Przewiduje się również stałą realizację programów edukacyjnych dla turystów pod hasłem "Wakacyjne Fragment tablicy informacyjnej BPN w Bukowcuspotkania z przyrodą" oraz dystrybucję różnego rodzaju wydawnictw.

Formy turystyki uznawane przez BdPN za niebezpieczne

Przewiduje się ograniczenie uprawiania turystyki rowerowej do dróg publicznych i kilku leśnych. Wyklucza się jazdę na rowerze po szlakach pieszych, ze względu na konieczność ich konserwacji. Przewiduje się ograniczenie głównego zasięgu uprawiania turystyki rowerowej do otuliny.

Równie niebezpieczną formą jest turystyka samochodowa. Przewiduje się utrzymanie zamknięcia lub docelowe zamknięcie niektórych dróg na odcinkach: w dolinie Moczarnego, Tarnawa N. - Bukowiec, Ustrzyki G. - Wołosate. Ruch samochodów będzie stale monitorowany. Przewiduje się również ograniczenia ruchu samochodowego w przypadku, gdyby przekroczył on w danym miejscu 500 samochodów na dobę. Wyznaczone zostaną parkingi o ograniczonej liczbie miejsc. Poza nimi będzie obowiązywał zakaz postoju i zatrzymywania. Samochody wjeżdzające na teren BPN docelowo powinny gora stronywszystkie być wyposażone w katalizatory.

	Przewodnictwo po Bieszczadach oraz Beskidzie Niskim.
	Prowadzenie wycieczek specjalistycznych: pieszych, rowerowych oraz narciarskich.
	Organizacja zajęć z użyciem sprzętu wspinaczkowego nauka jazdy na nartach.
	Przygotowanie programów imprez turystycznych oraz pomoc w organizacji prowadzenie wycieczek osób niepełnosprawnych.