Historia

Nazwa  wsi  Krutyń  została  zapożyczona  od rzeki noszącej  teraz  oficjalną  nazwę  Krutynia. Na  mapie  Narońskiego  z  1663r. Figuruje  ona  jako ,,Krutynia’’. Jest to nazwa  pochodzenia  staropruskiego; jak wiadomo język ten  był spokrewniony z językiem litewskim.

Nazwa ta oznacza  ,,rzekę  wartką i krętą’’ , a nie jak niektórzy mylnie etymologizują , nazywając ją ,,krótką’’.

              Początek  miejscowości  sięga  odległych  czasów. Powstała ona za wielkiego mistrza krzyżackiego, Fryderyka z  Myśnii [Friedrich von  Meissen], około 1500r.joko obronna stanica myśliwska w puszczy ,należącej  wówczas do wujostwa siesieńskiego. Stanica  została później przebudowana na zameczek  myśliwski, w którym schronił  się w czasie  panującej w prusiech dżumy, Książe Albrecht w r.1527. Zameczek ten figuruje też na mapie Prus C. Hennenbergera z r.1576.Następnie przebywał tam kilkakrotnie  kurfirst Jerzy Wilhelm w 1620r., a potem w 1621r., także dwukrotnie w 1627r. oraz w1629r.Było to w okresie wojny  trzydziestoletniej , rozgrywającej  się również  na terenie Brandenburgii. O istnieniu  zameczka w Krutyni wspomniano w tedy jeszcze w r.1674.

               Około 1651r.zameczek  stanowił siedzibę  nadleśniczego , do którego funkcji należało nadzorowanie wszystkich  lasów obwodzie kapitanatu   siesieńskiego. W tym okresie wzmogła się intensywna eksploatacja puszczy  celem  pomnożenia  dochodów państwowych. Powstały  wtedy liczne smolarnie ,budy potażowe. Obok siedziby nadleśniczego  powstała  niewielka osada, zamieszkała przez  drwali, traczy, smolarzy i innych pracowników leśnych.

            W  okresie  późniejszym , bo dopiero ok.1751 zlecono hutnikowi Grzegorzewskiemu założenie huty szkła nad  rzeką  Krutynią ,która  istniała  tylko do 1776r.Nazwano ją Krutyńską Szklarnią , która  stanowiła  zaczątek  późniejszej wsi Stara Ukta .

            Osada  Krutyń  była w 1782r. nadal  siedzibą  nadleśnictwa i podleśnictwa , liczyła 16 dymów . W pobliżu tej osady istniała  wówczas  Krutyńska Karczma z 1 dymem , a dalej w dół rzeki Krutyński  Piecek z 3 dymami.

W roku 1818 osada  Krutyń liczyła 27dymów i 151 mieszkańców , Krutyński Piecek -7 dymów i33 mieszkańców , a Krutyńska  Szklarnia [późniejsza Stara  Ukta]-30 dymów  299 mieszkańców .

              Wszystkie wymienione  wioski  zostały potem  wydzielone  spod  administracji leśnej  i uznane  za samoistne   gminy   polityczne . I  tak  Krutyń  i Krutyński Piecek  w r.1874, zaś  Ukta [Stara i Nowa]  nieco  wcześniej , bo 1806r.]

         Wieś Krutyń w roku 1939 liczyła 436 mieszkańców.

W 1934 r. Krutyń odwiedził  Melchior Wańkowicz, który wraz z córeczką - Tirliporkiem - spędzał na Mazurach wakacje uwiecznione w powieści Na tropach Smętka.

We wsi mieszkał Karol Małłek (1898-1969) mazurski pisarz i badacz folkloru, który zanotował wiele zwyczajów związanych z dożynkami i mazurską "jutrznią na gody", odpowiednikiem ogólnopolskich jasełek. Małłek jest autorem powieści "Dąb nad Mukrem" i "2 Mazur do Verdun".